Phật Tây Tạng: Lịch sử, Tín ngưỡng và Điểm Đến Huyền Bí

Khái quát về Phật giáo Tây Tạng

Phật giáo Tây Tạng, với tên tiếng Anh là Tibetan Buddhism hay còn gọi là Lạt-ma Giáo, được biết đến nhờ sự tôn sùng đặc biệt đối với các Lạt Ma. Đây là một truyền thống Phật giáo chính yếu tại Tây Tạng, cũng phổ biến ở các khu vực quanh Himalaya như Bhutan, Ladakh, Sikkim, một số khu vực Trung Á, phía nam Siberia như Tuva, và Mông Cổ.

Phật giáo Tây Tạng thờ những vị nào?

Là sự kết hợp độc đáo giữa Phật giáo Đại thừa và Kim cương thừa, Lạt-ma Giáo tôn thờ nhiều vị Phật, Bồ tát, các đại thành tựu giả và những vị thần bản địa đặc trưng. Phật giáo Tây Tạng thường tôn kính:

– Đức Phật Thích Ca Mâu Ni: Người Tây Tạng xem Ngài là cội nguồn của mọi giáo lý Phật pháp, một bậc thầy tối cao đã đạt giác ngộ và mang đạo Phật đến cho tất cả.

– Đức Phật A Di Đà: Vị Phật của ánh sáng vô lượng, tạo dựng thế giới Cực Lạc. Họ tin rằng niệm danh Ngài khi lâm chung sẽ giúp tái sinh ở Cực Lạc, tiếp tục tu tập dưới sự dẫn dắt của Ngài.

– Đức Phật Vairocana: Vị Phật của trí tuệ tuyệt đỉnh, được cho là có khả năng giải thoát chúng sinh theo quan điểm của người Tây Tạng.

– Bồ tát Quán Thế Âm: Bồ tát của lòng từ bi, luôn lắng nghe tiếng cầu cứu của chúng sinh để mang lại sự giải thoát. Người Tây Tạng tin rằng Dalai Lama là hóa thân tái sinh của Quán Thế Âm và bảo trợ cho dân tộc Tây Tạng.

– Bồ Tát Samantabhadra: Vị Bồ tát của hành trì, biểu tượng của pháp tính thuần khiết và là bậc thầy của dòng tu theo người Tây Tạng.

– Dakini: Vị thần có quyền năng phi thường, hỗ trợ tu hành trong Kim cương thừa.

– Yidam: Những vị thần tượng trưng cho các khía cạnh pháp tính, thường có hình dạng kỳ dị. Họ là bảo trợ cho phương pháp tu tập, đem lại phước lành cho tu sĩ.

– Đại thành tựu: Những vị đã đạt giác ngộ, danh tiếng lẫy lừng, được ghi dấu bởi các kỳ tích phi thường.

Tìm hiểu thêm: Cờ Phật giáo Tây Tạng: Biểu tượng tâm linh và hòa bình

Nguồn gốc và sự phát triển của Phật giáo Tây Tạng

Giai đoạn tiền truyện của Phật giáo

Trước khi Phật giáo lan rộng vào Tây Tạng, Bôn giáo là tôn giáo chủ đạo. Vào thế kỷ thứ 7, dưới triều đại vua Tùng Tán Cán Bố (629 – 650) – hậu duệ của vua Nam Nhật Tùng Tán, đất nước Thổ Phồn được thống nhất và hùng mạnh. Vua Tùng Tán Cán Bố đã thông qua Thập Hiền Thiện (10 điều thiện) và Thập lục Yếu (16 yếu luật), sử dụng Phật giáo như kim chỉ nam cho đạo đức và luật lệ. Dù có sự khác biệt về mặt triết lý và hình thức, Phật giáo từ Ấn Độ, Nepal, Trung Quốc đều đã được dung hòa và làm phong phú thêm cho Phật giáo Tây Tạng.

Do đó, vua Tùng Tán Cán Bố được xem như người khai sáng Phật giáo nơi này cùng hai vị hoàng hậu của ông. Ngài đã xây dựng cung Bố Đạt La (Potala) để thờ Tam Bảo và hai ngôi chùa Đại Chiêu, Tiểu Chiêu để thờ Phật Thích Ca Mâu Ni và đông phương thần theo ý nguyện của công chúa Văn Thành và công chúa Ba Lợi Khố Cơ.A Súc Phật (Kim cương Phật).

Khi đại sư Liên Hoa Sinh đến truyền giáo, tông phái Ninh Mã đã ra đời và trở thành tông phái đầu tiên của Phật giáo Tây Tạng. Đặc trưng bởi mũ đỏ, Ninh Mã còn được biết đến là Hồng Mạo Giáo. Đại sư Liên Hoa Sinh được xem như sư tổ của phái này.

Phật giáo Tây Tạng thời kỳ phục hưng

Sau thời gian dài chịu áp bức, vào thế kỷ 11, Phật giáo đã có sự phục hồi mạnh mẽ. Lúc đó, có hai trường phái nổi bật là Ca Nhĩ Cư và Tát Ca. Nhiều người Tây Tạng tới Ấn Độ để mang về các bản kinh kinh điển. Những đại sư Ấn Độ tiêu biểu, như A Đề Sa từ Thiên Trúc, cũng đã tới Tây Tạng để truyền bá Phật pháp. Ấn Độ chính là nơi có đóng góp lớn trong việc phục hưng Phật giáo Tây Tạng thời bấy giờ.

Tới thế kỷ 14, phái Cách Lỗ do Tông Khách Ba cải cách đã được thành lập dưới triều đại của Vĩnh Lạc Minh Thành Tổ. Cách Lỗ trở thành một trong bốn trường phái lớn của Phật giáo Tây Tạng cùng với Ninh Mã, Ca Nhĩ Cư, Tát Ca. Dù chung hệ thống giáo lý phong phú nhưng các tông phái không tự lập tu viện, dẫn đến sự hòa nhập với nhiều dòng khác.

Ngày nay, những tu viện nổi tiếng như viện Cam Đan (Ganden Monastery) ở Lhasa, tu viện Triết Phong (Deprung Monastery) ở Lhasa, tu viện Sắc Nhạ (Sera Monastery) ở Lhasa, tu viện Trát Thập Luân Bố (Tashilhunpo Monastery) ở Shigatse, tu viện Taer (Kumbum Monastery) ở Tây Ninh (Xining) đều thuộc Hoàng Giáo (phái Cách Lỗ). Các tu viện thường thờ đại sư Tông Khách Ba, người được tôn kính như một bậc trí giả, đệ nhất trong việc cải cách và phát huy phái Cách Lỗ cùng Phật giáo Tây Tạng.

Giai đoạn sau đại sư Tông Khách Ba cho đến ngày nay

Sau khi vương triều Thổ Phồn suy tàn, chỉ khi Hoàng Giáo phát triển mạnh mẽ, Tây Tạng mới đạt được sự thống nhất toàn vẹn, lãnh đạo tôn giáo và chính trị toàn vùng. Các triều đại Trung Hoa sau này đều hợp tác với lãnh đạo Hoàng Giáo và coi họ là dẫn dắt tối cao, được biết đến dưới dạng thể chế chính giáo hợp nhất.

Lãnh đạo tối cao của Phật giáo Tây Tạng, Đạt Lai Lạt Ma, được công nhận vào thế kỷ 17 khi cao tăng Căng Đôn Châu Ba, đệ tử của Tông Khách Ba, được coi là hóa thân của Phật, gọi là Dalai Lama. Người kế nhiệm ông, Gendun Gyatso, cũng được công nhận như vậy. Người thứ ba được vua Mông Cổ A Nhĩ Đát Hãn trao danh hiệu Dalai Lama là Tỏa Lãng Gia Mục Thố.

Kể từ năm 1391 đến nay, có tổng cộng 14 vị Đạt Lai Lạt Ma từ đại đệ tử Tông Khách Ba đến vị thứ 14 là Đăng Châu Gia Mục Thố, tương ứng với các thời kỳ triều Minh, Thanh, Trung Hoa Dân Quốc. Người Tây Tạng luôn sùng kính Đạt Lai Lạt Ma như hiện thân của Phật sống, tái sinh qua nhiều kiếp.

Từ năm 1391 tới hiện tại, Phật giáo Tây Tạng ít thay đổi và chủ yếu tập trung vào việc bảo tồn, duy trì bản sắc của tông phái Gelugpa.

Các tông phái của Phật giáo Tây Tạng

Phật giáo Tây Tạng được chia thành 4 tông phái lớn, bao gồm:

Phái Ninh Mã

Nổi tiếng với tên gọi Cổ Mật hoặc Cổ Phái, Ninh Mã là tông phái đầu tiên của Phật giáo Tây Tạng, được sáng lập bởi Liên Hoa Sanh (Padmasambhava), người đã truyền bá đạo Phật cho người Tây Tạng và dạy theo pháp môn. Ngài chuyên tu Mật pháp.

Phái Ninh Mã tập trung vào việc tịnh hóa tâm và chú trọng thực nghiệm hơn là những đối tượng trừu tượng. Các khái niệm bị lệch lạc được điều chỉnh lại để phản ánh thực tượng hiện thực, giúp con người thoát khỏi ảo tưởng, vô minh. Giáo lý của Ninh Mã phái giúp các hành giả thức tỉnh và giác ngộ trong đời sống hàng ngày.

Phái Tát Ca

Phái Tát Ca được truyền từ dòng họ Khon.- bộ tộc được coi là hậu duệ của tiên nhân. Những người trong tộc Khon là môn đồ của đại sư Du già Ấn Độ có tên Virupa. Văn bản quan trọng nhất của Phái này là Kim Cang Chư Kệ Tụng của Virupa, cùng với những giáo lý được truyền từ thầy đến trò tương tự như các pháp môn mật khác.

Giáo lý chủ đạo của Phái Tát-ca là Lamdrey – nghĩa là “Đạo lộ và Quả chứng”, nói về quá trình tu học và thành tựu từ cả nội pháp lẫn ngoại pháp. Giáo lý này hướng dẫn học trò nhận diện thực tại và luân hồi không tách rời khỏi Niết bàn; khi tâm trí còn mờ tối thì chúng sinh phải trải qua luân hồi, trái lại tâm trí thanh tịnh mới đạt được Niết bàn.

Phương pháp tu tập của Phái Tát-ca gồm ba bậc: học về giáo nghĩa, tiếp nhận kiến thức, và tiến đến các mật pháp cao hơn.

Phái Ca-nhĩ-cư (Kagyu)

Phái Ca-nhĩ-cư thuộc Phật giáo Tây Tạng tập trung vào học thuyết và thiền định. Các học trò sẽ tiếp thu và truyền thụ tuệ nhãn từ thầy, được gọi là pháp Đạo sư Du-già. Các thầy sẽ hướng dẫn học trò về kiến thức cần thiết để khai mở trí tuệ.

Dù có nhiều phương pháp khác nhau, nhưng tất cả đều dẫn tới giác ngộ; từ trải nghiệm trong mộng, sự ấm áp của cơ thể đến cái chết đều là cơ hội để thực hiện giác ngộ – tức sống trong trạng thái tỉnh thức. Phái Ca-nhĩ-cư dùng sự nhận thức này để biến đổi thân phàm thành Phật và sau khi thành Phật lại giúp đỡ tha nhân.

Phái Cách-lỗ (Gelug)

Tsongkhapa (1357 – 1419) là người sáng lập Phái Cách-lỗ (Gelug). Đây là phái kết tinh tinh hoa của các phái trước. Tân phái Ca-nhĩ-cư là phần quan trọng trong học thuyết của Phái Cách-lỗ, gồm Đại thủ ấn và 6 mật pháp Du-già, sử dụng đồng thời với mật pháp Kim Cương Thời luân. Pháp môn này kết hợp giữa tư duy và thiền định, triết học.

Phái Cách-lỗ chia thành ba giai đoạn tu luyện, qua 15-20 năm học tập để đạt được các cấp độ này. Phái tin rằng mỗi người từ nhỏ đều sẵn có chút giác ngộ, trí tuệ và trực giác để từ đó phát triển thành toàn giác.

Điểm đến du lịch Phật giáo tại Tây Tạng

Cung điện Potala

Cung điện Potala là biểu tượng kiến trúc Phật giáo đặc trưng của vùng Cao nguyên Tây Tạng. Công trình này mất 50 năm để hoàn thành, nằm ở độ cao 3.600m so với mực nước biển và mang phong cách kiến trúc độc đáo. Potala được xem là tòa nhà cao nhất thế giới và là một điểm du lịch nổi tiếng tại Tây Tạng hiện nay. Cung điện Potala được xây dựng từ đá và gỗ. Đây là Di sản Văn hóa Thế giới được UNESCO công nhận, vì vậy đây là một địa điểm bạn nên khám phá.

Đền Jokhang được khởi công từ thế kỷ XVII với chỉ 8 đền thờ, và qua nhiều lần trùng tu, nay đã mở rộng diện tích như hiện tại. Đền Jokhang là một điểm đến tâm linh thu hút đông đảo Phật tử đến tham quan, chiêm bái hàng năm. Nếu có dịp ghé thăm Tây Tạng, đây chắc chắn là một điểm dừng chân đặc sắc mà bạn không thể bỏ lỡ.

Tu viện Yerpa

Yerpa là một trong bốn tu viện lớn tại Tây Tạng, có lịch sử hơn 1.500 năm. Tại đây vẫn diễn ra các khóa tu trong các hang động quanh ngôi đền. Kiến trúc ngôi đền gắn liền với dãy đá, một phần dựng vào núi, phần còn lại nhô ra bên ngoài.

Dù con đường lên đền quanh co, dốc và dài, nhưng những lá cờ cầu nguyện đậm sắc màu sẽ khiến bạn cảm nhận lòng mộ đạo và sự kiên trì của các học viên ngay cả khi bạn không phải là tín đồ.

Tu viện Rongbuk

Tu viện Rongbuk, nằm dưới chân núi Everest tráng lệ, là tu viện cao nhất thế giới. Đây là điểm dừng chân quan trọng cho những người leo núi đang nhắm tới đỉnh cao nhất thế giới. Cuộc hành trình tới Rongbuk là một trải nghiệm phiêu lưu hấp dẫn, với cảnh quan tuyệt đẹp của Everest. Bầu không khí yên bình và tầm nhìn bao quát từ tu viện mang đến sự an ủi và cảm hứng cho những người leo núi và những người hành hương tâm linh.

Linh tháp Kumbum

Linh tháp Kumbum được xem là biểu tượng tinh hoa của văn hóa Phật giáo Tây Tạng, là một tác phẩm kiến trúc lâu đời chứa đựng nhiều giá trị văn hóa và tinh thần của người dân nơi đây. Linh tháp cao khoảng 32,4m, gồm 9 tầng, có 77 khám thờ nhỏ. Mỗi tầng mang biểu tượng trời tròn đất vuông, được nối bằng những vòng kora. Bên trong tháp là hơn 100.000 bức tranh tường và tượng Phật, nên nơi đây còn được gọi là Thập Vạn Phật Tự.

Tháp giữ linh hồn, tượng phác họa thể xác. Kumbum lưu giữ các pho tượng trong Stupa lớn, Stupa lớn chứa nhiều Stupa nhỏ, mandala lớn chứa nhiều mandala nhỏ. Mỗi tầng được xây dựng với trời tròn.Vùng đất vuông vắn được kết nối bằng các vòng kora. Linh tháp Kumbum là tinh hoa văn hóa Phật giáo Tây Tạng đầy sâu sắc.

Gợi ý xem thêm Nên đi tour hay du lịch Nam Phi tự túc?

Những thắc mắc phổ biến về Phật giáo Tây Tạng

Có thể nói, khám phá Tây Tạng giống như bước vào một thế giới Phật giáo đầy lôi cuốn, nơi chứa đựng những điều bí ẩn, hay phong cảnh Tây Tạng làm rung động tâm hồn và mang lại cảm giác bình yên giữa cuộc sống xô bồ. Hy vọng bài viết từ PYS Travel giúp du khách có thêm kiến thức về Phật giáo tại Tây Tạng để chuyến đi của mình thêm phần hoàn hảo.